اغ نارنجستان قوام شیراز یک یادگار زیبا با معماری فوق‌العاده از دوران قاجار است که قدم زدن در آن شما را به حال و هوای آن دوران می‌برد. این باغ به دلیل وفور درختان نارنج خود به نارنجستان قوام نیز مشهور است و در میان عامه مردم با نام باغ قوام نیز شناخته می‌شود. در جای جای این باغ می‌توان هفت هنر زیبا و محسور کننده ایرانی را مشاهده کرد. گچ بری، نقاشی سنتی، آینه کاری، آجرکاری، حجاری، معرق کاری و مقرنس‌کاری به زیبایی هر چه تمام‌تر در معماری و تزیینات باغ جلوه‌گر شده‌اند. 

معرفی باغ نارنجستان قوام شیراز

شاهکاری در قلب شیراز و در نزدیکی خیابان لطفعلی خان زند به نام باغ نارنجستان قوام شیراز وجود دارد که بازدید از آن روح آدمی را تلطیف می‌کند. قدمت باغ قوام شیراز که اوج هنر معماری ایرانی را نشان می‌دهد به دوران قاجار بازمی‌گردد. این باغ که متعلق به یکی از خاندان‌های بزرگ زمان قاجار به نام خاندان قوام الملک بوده است در اردیبهشت ماه ۱۳۵۳ با شماره ۱۰۷۳ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. بنای ارزشمند قوام که مساحتی حدود 3500 متر مربع دارد از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده است.

باغ زیبای نارنجستان قوام شیراز

تاریخچه خاندان قوام

در زمان فتحعلی شاه قاجار ابراهیم خان کلانتر حاکم شیراز بود اما تاثیر اطرافیان شاه باعث شد تا او نسبت به ابراهیم خان بدبین شود. بدبینی فتحعلی شاه موجب شد تا او ابراهیم خان کلانتر و تمام خانواده‌اش را به قتل برساند اما ازین قتل عام پسر ابراهیم خان که در آن زمان به بیماری سل مبتلا بود جان سالم بدر برد. بعدها این پسر که علی اکبر نام داشت با فتحعلی شاه دیدار می‌کند و خدمات پدرش و ماجرای قتل عام خانواده‌اش را به او یادآوری می‌کند. این دیدار باعث می‌شود فتحعلی شاه که از عمل خود پشیمان است، به علی اکبر لقب قوام الملک بدهد و او را والی شیراز کند. 

سفر به شیراز شگفت انگیز

روستای قلات شیراز با طبیعتی خیره کننده

تاریخچه باغ نارنجستان قوام

پس از مرگ علی اکبر خان، پسرش قوام الملک دوم، ساخت خانه قوام الملک را در شیراز شروع کرد و قوام الملک سوم ساخت این بنا را به پایان رساند. این باغ حدودا در سال 1257 خورشیدی و در دوارن سلطنت ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است.
از باغ قوام و عمارت آن برای برگزاری جشن‌ها و پذیرایی از مهمانان استفاده می‌شد و خانه زینت الملک که اکنون در غرب مجموعه قرار دارد، محل سکونت خانواده قوام بود به همین دلیل در آن زمان به باغ و عمارت "بیرونی" و به خانه زینت‌الملک"اندرونی" می‌گفتند. بیرونی و اندرونی از طریق یک تونل زیرزمینی به هم مربوط می شدند و محور بیرونی و اندرونی بر یكدیگر عمود بودند.

بعد از مرگ قوام الملک سوم و چهارم، خانه قوام به ابراهیم خان قوام‌الملک پنجم رسید. این باغ ارزشمند از ابراهیم قوام به نوه‌اش شهرام رسید که او این باغ را به موسسه آسیایی دانشگاه پهلوی (دانشگاه شیراز کنونی) بخشید. این موسسه به سرپرستی آرتور آبراهام پوپ، ایران‌شناس معروف آمریکایی، و با کمک‌های فرح پهلوی به مرمت اساسی این باغ پرداخت. هم‌اکنون در کتابخانه این باغ، کتاب‌های اهدایی پروفسور پوپ به دانشگاه شیراز، آن دوران را در ذهن تداعی می‌کند.
در جریان انقلاب ایوان قسمت شرقی باغ در آتش سوخت و ازبین رفت و با توجه به شدت آتش‌سوزی این بخش غیرقابل تعمیر ماند. همچنین با مسکن دادن به خانواده‌های جنگ زده در داخل باغ نارنجستان قوام، صدمات جبران ناپذیری به آن وارد شد.

نمایی جذاب از باغ نارنجستان قوام شیراز

معماری بخش‌های مختلف باغ نارنجستان قوام

با ورود به باغ نارنجستان قوام شیراز هفت هنر و صنعت محسورکننده ایرانی به چشم می‌خورد. گچ بری، نقاشی سنتی، آینه کاری، آجرکاری، حجاری، معرق کاری و منبت کاری در تزیین گوشه گوشه این باغ بکار رفته و روح را جلا می‌دهد. سقف‌ها و دیوارهایی که با ظرافت آینه‌کاری شده‌، تالارهایی که بر دیوارهایشان نقاشی‌هایی مجذوب‌کننده نقش بسته، درها و سقف‌هایی از جنس چوب گردو که روی آن‌ها معرق‌کاری صورت گرفته و ستون‌ها و سنگ‌هایی که بر آن‌ها حجاری‌های دقیقی شکل گرفته و ... همه و همه نشان از هنر ناب ایرانی دارد که حس احترام را در بیننده برمی‌انگیزد.
در طراحی باغ نارنجستان قوام از اصل تقارن استفاده شده است و ایوان یا تالار آینه باغ در وسط قرار گرفته‌اند واتاق‌ها به صورت موزون و هماهنگ در راست و چپ آن فضا قرار گرفته است. ساختمان‌های باغ نارنجستان قوام در سه ضلع شمالی، جنوبی و شرقی مجموعه واقع شده‌اند.

عمارت اصلی باغ و ایوان آن: عمارت اصلی باغ در سمت شمالی قرار دارد و دارای دو طبقه و یک زیرزمین است.

در دو طرف ایوان بزرگ دو راه‌پله برای ورود به بهار خواب وجود دارند و در هر طرف یک سالن بزرگ و یک اتاق بزرگ واقع شده و در انتها نیز پله‌هایی برای رفتن به طبقه بالا ایجاد شده‌است. در روبروی ایوان شاه نشین، اتاق‌هایی که محل اقامت حاکم وقت و اقوام و مهمانان نزدیکش بوده، واقع است. طبقه بالا نیز دارای چهار اتاق است که دو تای آن در عقب واقع شده و دارای هشتی و پنجره‌هایی مشرف بر ایوان می‌باشد.

طرح بنای اصلی عمارت و ایوان دو ستونی آن اقتباسی از شیوه معماری رایج در دوره زندیه است. ایوان بزرگ عمارت که با دو ستون سنگی یکپارچه و سقف مسطح تزیین شده‌است و کاشی‌کاری‌های هنرمندانه بالای عمارت اصلی، با شکوه‌ترین بخش باغ را تشکیل می‌دهند. عمارت اصلی در مجموع بیست اتاق دارد که همگی جز شرقی ترین آن به هم راه دارند. زیرزمین عمارت نیز به عنوان اسلحه‌خانه مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

نمای بیرونی عمارت نارنجستان قوام شیراز

ساختمان‌های باغ: ساختمان‌های دیگر باغ که در اضلاع شرقی و جنوبی قرار گرفته اند شامل حمام گچینه، حسینیه قوام، مکتب‌خانه قوام (خانه عراقی‌ها)، اندرونی قوام (منزل زینت‌الملوک)، دیوان خانه قوام (نارنجستان) و حمام اختصاصی قوام هستند. قابل توجه است که اصطبل و زنجیرخانه و بازارچه‌ای که در زمان قاجار در این باغ وجود داشت به دلیل احداث خیابان لطفعلی خان زند از بین رفت.
در ساختمان‌های بخش جنوبی و شرقی باغ نیز منبت‌کاری، کاشی‌کاری و گچ‌بری‌های بی‌همتایی وجود دارد. سقف ایوان قسمت شرقی، تنها سقفی است که هنر مشترک آینه کاری روی چوب و نقاشی روی چوب را داراست؛ اما این بخش در زمان انقلاب دچار آتش‌سوزی شده و غیرقابل تعمیر است.

زیرزمین‌های باغ نارنجستان قوام در شیراز: زیرزمین‌های باغ نارنجستان قوام شیراز بخش مهمی از آن عمارت را تشکیل می‌داده است زیرا که در گذشته خانه‌های اشراف از طریق زیرزمین بهم راه داشته است. در ضلع‌ غربی و زیر اتاق آینه‌کاری زیرزمینی به عنوان شاه‌نشین در تابستان‌ها استفاده می‌شده است. همچنین در بخش شمالی و جنوبی نیز به طور قرینه زیرزمین‌هایی وجود دارد که قبل از انقلاب مرمت شده‌اند.

خانه عرقی‌ها: خانه عرقی‌ها که به دلیل آن‌که محلی برای عرق‌گیری بوده به این نام معروف شده است، مکتب‌خانه و مطبخ‌خانه قوام بوده است. در ورودی این بنا رو به شمال قرار دارد و بیرون نارنجستان قوام می‌باشد. این مکان در طول زمان به علت استفاده نادرست آسیب زیادی دیده است.

حمام چگینه: حمام گچینه یکی از حمام‌های تاریخی شیراز به‌حساب می‌آید که با  تونلی به باغ نارنجستان قوام راه پیدا می‌کند. اخیرا بخشی دیگر از حمام، که ظاهراً حمام خصوصی قوام بوده است و به این حمام متصل می باشد، کشف گردیده است.

موزه نارنجستان قوام شیراز

ابتدا دکتر آبراهام پوپ با در معرض نمایش گذاشتن اشیا و عتیقه‌های بدست آمده از سفرش به ایران، ایده ساخت یک موزه را در باغ نارنجستان شروع کرد. اخیرا تعمیرات انجام گرفته در زیرزمین ضلع شمالی مجموعه، باعث تبدیل این محل به موزه‌ای برای نگهداری اشیای فرهنگی اهدایی پروفسور پوپ، ایران‌شناس آمریکایی، و دیگر آثار فرنگی شامل ظروف، سکه‌ها، تابلو‌ها، کاشی‌کاری‌ها شده است. این آثار متعلق به دوره‌های گذشته بوده و حتی بخشی از آثار باستانی حفاری شده مربوط به سه هزار سال قبل نیز در میان آنها دیده می‌شود. جالب است بدانید موزه نارنجستان قوام شیراز با کسب بالاترین امتیازها در همه بخش‌ها در سال ۹۵ به عنوان بهترین موزه کشور شناخته شد.

بخشی از موزه نارنجستان قوام شیراز

حسینیه باغ نارنجستان قوام شیراز

ارادت خانواده قوام به امام حسین (ع) را می‌توان در معماری حسینیه قوام شیراز به وضوح مشاهده کرد. این حسینیه که هم‌اکنون به حوزه علمیه تبدیل شده است از تالاری دو طبقه تشکیل شده است که سراسر آن را نقش‌ها و مرثیه‌هایی برای امام حسین (ع) پوشانده است. در حسینیه قوام مانند دیگر بخش‌های باغ نیز 7 صنعت معروف ایرانی مشاهده می‌شود و این‌بار در فضای معنوی حسینیه، هنر اسلامی به بیننده یادآور می‌شود.
در ادامه می‌خوانید:

• هنرهای به کاررفته باغ نارنجستان قوام در شیراز
• آتش‌سوزی در نارنجستان قوام شیراز
• امکانات باغ نارنجستان قوام شیراز
• آدرس و راه دسترسی باغ نارنجستان قوام شیراز
• دیدنی‌های اطراف باغ نارنجستان قوام شیراز
• ساعت و هزینه بازدید از نارنجستان قوام شیراز

هنرهای بکار رفته در باغ نارنجستان قوام

اگر با هنرهای بکار رفته در باغ نارنجستان قوام آشنایی ندارید در ادامه آن‌ها را معرفی کرده و کاربردشان در بنای باغ را توضیح می‌دهیم.
مقرنس‌کاری: مقرنس نوعی تزئین حجمی و تاقچه‌ بندی آذینی است که در زیر گنبدهای روی ایوان‌ها و درگاه‌های ورودی استفاده می‌شود و در ساخت آن آجر یا گچ و یا کاشی استفاده می‌شود. سقف فضای هشتی در بدو ورود به باغ نارنجستان قوام با مقرنس آویخته تزیین شده است.

آینه‌کاری: آینه‌کاری هنر ایجاد شکل های منظم و هندسی با آینه است که با قطعاتی در ابعاد مختلف ایجاد می‌شود. در شاه نشین و تالار آینه باغ قوام می‌توانید این هنر زیبا را مشاهده کنید.

نقاشی سنتی: نقاشی در جای جای عمارت قوام به چشم می‌خورد. در عمارت اصلی دو اتاق وجود دارد که نقاشی هایی بر تیرک هایی چوبی آن ترسیم شده است. نقاشی‌های سقف ایوان بزرگ و بیشتر اتاق ها غالبا" به وسیله لطفعلی خان صورتگر، نقاش مینیاتوریست آن دوره، انجام شده است.

معرق کاری روی چوب: معرق کاری ایجاد طرح و نقش با استفاده از چیدمان تکه های ریز چوب است. در این روش تکه های ریز چوب های رنگارنگ طبیعی در کنار یکدیگر تبدیل به اشکالی زیبا و چشم نواز خواهند شد. در باغ نارنجستان قوام روی درهای اتاق‌ها و ستون های چوب گردو، هنر معرق به وفور دیده می‌‎شود.

حجاری: حجّاری، هنر کندن نقش بر سنگ و صنعت بریدن آن برای کاربرد در معماری و نیز هنر و صنعت ساختن اشیای سنگی می باشد. در نارنجستان قوام حجاری‌های زیادی با الهام از نقش‌های تخت جمشید در ازاره‌های دو ضلع شمالی و جنوبی وجود دارد. این نقش‌ها معمولا شمایل موجودات افسانه‌ای، سربازان قاجاری و یا درختان مینیاتوری هستند.

گچ بری و آجرکاری: هنر چیدن آجر در بناها به منظور عرضه نماهای تزئینی متناسب با شکل کلی بنا را آجر کاری می‌نامند. هنرمندان ایرانی در پیاده سازی طرح‌‌های آجرکاری سنتی در باغ نارنجستان قوام سنگ تمام گذاشته و انواع آجرکاری‌های خفته (افقی) و راسته (عمودی) را بکار بردند. همچنین گچ‌‌بری‌‌های زیبایی که به طرح‌‌های سنتی گیاهی مشهورند در بدنه دیوارهای  دو بهار خواب در دو طرف ضلع شمالی دیده می‌شود.

معماری دیدنی عمارت نارنجستان شیراز

اتش سوزی نارنجستان قوام شیراز

در روز جمعه هفدهم مرداد ماه سال ۱۳۹۹ باغ قوام دچار آتش سوزی شد. این آتش‌سوزی خوشبختانه در محوطه بیرونی باغ رخ داد و با توجه به عکس‌العمل سریع ماموران آتش‌نشانی، دود به محوطه آثار باستانی موزه نرسید و هیچ خسارتی به اشیا و آثار باستانی نرسید اما تعدادی از درختان در محوطه بیرونی باغ آسیب دیدند.

امکانات نارنجستان قوام شیراز

در باغ نارنجستان قوام شیراز امکاناتی همچون فروشگاه صنایع دستی و لوازم تزیینی، قهوه خانه، کافی شاپ، سرویس بهداشتی و ... وجود دارد.

آدرس و راه دسترسی باغ نارنجستان قوام شیراز

آدرس باغ نارنجستان قوام: شیراز، خیابان لطفعلی خان زند، نرسیده به خیابان زینبیه (فلکه غدیر)
تلفن باغ نارنجستان قوام:  81 43 22 32 - 071 
اگر برای رفتن به باغ قصد استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی را دارید:
در حدود یک کیلومتری باغ، پایانه اتوبوس‌رانی ولیعصر قرار دارد که با حدود 15 دقیقه پیاده‌روی می‌توانید خودتان را به باغ برسانید. در صورت استفاده از مترو نیز باید در ایستگاه ولیعصر از قطار پیاده شده و با پیاده‌روی به باغ نارنجستان قوام شیراز برسید.

بازدید از شیشه کاری های عمارت نارنجستان قوام

دیدنی‌های اطراف باغ نارنجستان قوام شیراز

•موزه زینت الملک در فاصله 65 متری
•مسجد نصیرالملک در فاصله 400 متری
•امامزاده جلال الدین در فاصله 500 متری
•مسجد خان در فاصله 850 متری

ساعت و هزینه بازدید از نارنجستان قوام شیراز

•زمان بازدید: همه روزه به جز ایام سوگواری تعطیل رسمی
•ساعات بازدید: شش ماه اول سال 08:00 تا 20:30
•شش ماه دوم سال 08:00 تا 19:00، ایام نوروز 08:00 تا 21:00
•هزینه بازدید: 5000 تومان برای گردشگران ایرانی و 50000 تومان برای گردشگران خارجی.